Centrum życia religijnego każdej parafii stanowi świątynia. Malużyński kościół został zbudowany w 1470 roku po pożarze poprzedniego drewnianego. Fundatorem świątyni był Piotr Grzywa, dziedzic Radzymina i Malużyna. Kościół Zwiastowania NMP w Malużynie, jak wszystkie budowle sakralne, które zostały zbudowane w średniowieczu, jest orientowany. Oznacza to, że najświętsze miejsce w kościele, czyli prezbiterium zwrócone jest ku wschodowi, w stronę grobu Chrystusa w Jerozolimie.

W Chrześcijaństwie orientowanie kościołów symbolizowało Chrystusa, który rozproszył mroki ziemi i dał ludziom możliwość życia wiecznego. Kościół w Malużynie należy do najstarszych na Mazowszu. Świątynia ma ciekawą i rzadko spotykaną konstrukcję - jest drewniano-murowana. Prezbiterium swoim stylem nawiązuje do budowli ciechanowskiej fary i kościoła św. Tekli. Pozwala to sądzić, że murowaną część kościoła budowali majstrzy krzyżaccy bądź ludzie przez nich przyuczeni. Wyraźnie widać (choćby po portalu do zakrystii), że pracowali tu majstrzy cechowi, a nie jacyś partacze. Kościół niegdyś wyglądał trochę inaczej, bowiem drewniana nawa posiadała boczne kaplice. W 1640 roku, ze względu na zniszczenia przebudowano drewnianą część kościoła. Wówczas zmieniono otwory okienne i usunięto boczne kaplice, wtedy kościół przybrał obecną formę. Po tak kapitalnej przebudowie odbyła się ponowna konsekracja w 1649 roku, której dokonał biskup Wojciech Tolibowski. Z tego okresu pochodzi ołtarz główny i ambona. W XVIII wieku dobudowano do kościoła zakrystię i skarbczyk oraz południową kruchtę, czyli boczne wejście do świątyni . Drewniana nawa ma konstrukcję zrębową- wykonana jest z masywnych bali drewnianych ułożonych poziomo, z zewnątrz jest oszalowana. Takie budowle są już rzadkością, można je spotkać najczęściej w skansenach lub regionach o bogatych tradycjach ciesielskich np. na Podhalu, Kurpiach czy terenach Karpackich. Stropy świątyni są płaskie. Podwaliny kościoła zbudowane są z drewna dębowego, zaś reszta z drewna sosnowego. Fundamenty zbudowano z polnych kamieni. Cała drewniana konstrukcja po zakończonej budowie, była zabezpieczona przed szkodnikami wodą z wapnem, dzięki temu drewno zachowało się w doskonałym stanie. Warto wiedzieć, że w obecnej konstrukcji dachu znajduje się część dawnych belek stropowych pokrytych polichromią, najprawdopodobniej pochodzących z sufitów wykonanych w 1640 roku. We wnętrzu ściany nawy rozdzielone są drewnianymi słupami- tzw. pilastrami, ponad którymi wznosi się bogato profilowany, wielostrefowy gzyms z ząbkowaniami. Podobny gzyms możemy zobaczyć w prezbiterium. To charakterystyczne zdobienie ścian wewnętrznych zostało wykonane w 1853 roku, wtedy zbudowano także wieżę na kościele. Ciekawym faktem jest to, że nawet bitwa w Malużynie podczas powstania listopadowego (1831) nie przyniosła świątyni uszczerbku, a przecież wtedy spłonęła prawie cała wieś.

 

Nawę od prezbiterium oddziela arkada tęczy o łuku półkolistym lekko zaostrzonym, który u szczytu jest przysłonięty gzymsem nawy. W ścianie północnej prezbiterium znajduje się portal do zakrystii, zapewne pochodzi z I poł. XVI w. W południowej elewacji prezbiterium znajdują się dwa półkoliście zakończone okna w tynkowanych, rozglifionych obramieniach, które zostały zwieńczone fryzem z ozdobnie ułożonych cegieł na tynkowanym pasie. Na zewnątrz na skraju murowanej elewacji jest kolista tynkowana blenda. W 2006 roku w oknach założono witraże. Okno bliżej ołtarza zdobi witraż przedstawiający Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, zaś dalsze przedstawia Sługę Bożego Jana Pawła II. Elewacja wschodnia nie jest tak urozmaicona, jest jedynie zwieńczona gładkim pasem tynkowanym. Poniżej znajduje się tynkowana wnęka, w której umieszczony jest krzyż. Pod wnęką widoczne są ślady dawnego zamurowanego okna. Kościół zawiera w sobie elementy kilku stylów architektonicznych, w murowanej części dominuje gotyk, w drewnianej - barok.

Uwagę w świątyni skupia ołtarz główny. Wybudowany w stylu wczesnobarokowym pochodzi z I połowy XVII wieku. Pierwotnie umieszczone w nim były rzeźby świętych Wojciecha i Hieronima. Obecnie w konchowych niszach znajdują się rzeźby świętych Wojciecha i Stanisława. W zwieńczeniu ołtarza możemy oglądać figury św. Piotra i św. Pawła.

W ołtarzu głównym znajdują się także trzy obrazy. Na zasłonie, pierwszy przedstawia Chrystusa w Ogrójcu, drugi - Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny. Trzeci znajduje się w górnej kondygnacji ołtarza, ukazuje św. Wojciecha wpływającego do Prus. Obrazy te zostały namalowane przez artystę z Włoch w XIX wieku, zakupił je proboszcz Julian Biały.

Malużyńska świątynia posiada dwa neogotyckie ołtarze boczne, które pochodzą z 1883 roku. Lewy poświęcony jest Chrystusowi Ukrzyżowanemu. We wnęce ołtarza znajduje się krzyż barokowy pochodzący z XVIII wieku. Na zasłonie barokowej rzeźby umieszczony jest obraz św. Huberta zakupiony przez zarząd okręgowy Polskiego Związku Łowieckiego w Ciechanowie. W prawym ołtarzu umieszczony jest obraz Matki Bożej Częstochowskiej. W 1775 roku w kościele znajdowało się pięć ołtarzy: główny (obecny) i cztery boczne. Co się stało z bocznymi ołtarzami, nie wiadomo.

Nad głównym wejściem do kościoła umieszczony jest drewniany chór muzyczny. Ma formę wygiętego półkoliście balkonu i wspiera się na dwóch słupach. Balustrada chóru zrobiona jest z płaskich tralek wyciętych z desek. Okno oświetlające chór pochodzi z I poł. XIX wieku i zostało wykonane przez Kurpiów przy okresowych pracach remontowych. Świątynia w Malużynie już w XVIII wieku miała instrument muzyczny - pozytyw, o czym wspomniane jest w dokumentach wizytacyjnych. Obecne organy pochodzą z 1900 roku i zostały wykonane przez Jana Szymańskiego z Warszawy. Instrument posiada 6 głosów, jego brzmienie mimo ponad 100 lat jest nadal głośne i przyjemne dla ucha. Organy kilkakrotnie przechodziły renowację. W latach pięćdziesiątych XX wieku poprawiono miech, a organy zostały zelektryfikowane. Zachowany został jednak napęd mechaniczny, dlatego można na nich grać nawet gdy nie ma prądu. Ostatnio zostały wyremontowane w 2006 roku staraniem ks.Kanonika Krzysztofa Kozłowskiego.

W kościele w Malużynie znajdują się dwie późnogotyckie rzeźby, obie z I połowy XVI wieku. Jest to figura Matki Bożej z Dzieciątkiem (nad wejściem do kruchty) oraz druga, która przedstawia Chrystusa Zmartwychwstałego. Z zabytkowych elementów wyposażenia należy wymienić gotycki krucyfiks z XVII wieku (na lewej ścianie nawy) oraz drugi w stylu ludowym umieszczony w kruchcie. Zabytkami są również bogato zdobione feretrony procesyjne. W wyposażeniu kościoła znajdują się dwa barokowe kielichy: pierwszy z połowy XVII wieku ozdobiony symbolami Męki Pańskiej oraz drugi gładki. Z innych sprzętów liturgicznych znajdują się tu dwa srebrne klasycystyczne lichtarze z połowy XIX wieku. Wiele cennych zabytkowych naczyń liturgicznych i elementów uposażenia zostało skradzionych podczas napadu rabunkowego na kościół w 1979 roku. Niestety nie udało się ich odnaleźć. We wnętrzu kościoła znajdują się trzy tablice epitafijne. Pierwsza z czarnego marmuru dedykowana przez męża Franciszce Dunin Święcickiej z Mieczyna zmarłej w 1649 roku. Prawdopodobnie była to osoba zasłużona dla parafii. Na tablicy wyryte są herby szlacheckie - Łabędź, który jest herbem rodziny Święcickich oraz trzy inne herby Korab, Prawdzic i Rogala. Druga dedykowana Feliksowi Szawłowskiemu pochodzi z XIX wieku. Feliks Szawłowski- powstaniec styczniowy, właściciel Młocka i Gostomina. Do dziś żyje jego prawnuk Ryszard Bacciarelli - znany warszawski aktor, który wywodzi się z dworu w pobliskich Kopaczach. Trzecia tablica upamiętnia dziedzica Malużyna Adolfa Łempickiego, zesłanego na Syberię w 1864 za udział w powstaniu styczniowym, oraz jego żonę Włodzimierę. W kościele znajdują się podziemia, w których spoczywają szczątki dawnych fundatorów i kolatorów kościoła oraz właścicieli Malużyna.

Warta uwagi jest również zabytkowa dzwonnica z 1655 roku, która stoi na cmentarzu przykościelnym. Jest to najstarsza drewniana dzwonnica na Mazowszu. Zbudowana na planie czworokąta, ma konstrukcję słupową, z zewnątrz zdobi ją oszalowanie. U góry posiada ozdobnie wycięte przezrocza w kształcie prostokąta. Przykryta jest gontowym namiotowym dachem z powiekami. Dawniej była wyposażona w trzy dzwony, niestety podczas wojen zostały skradzione. Największy dzwon był o średnicy 90 cm i wysokości 80 cm. Znajdował się na nim napis „Jeswo Nasprenski Karol Sidowski 1554”. Był dziełem Karola Ligowskiego, powstał w 1554 roku. Mniejszy dzwon pochodził z 1641 roku, widniał na nim napis „Omnis Spiritus Laudet Domini Anno MDCXLI” (tzn.: Wszelki duch chwali Pana rok 1641). Ten wyszedł spod ręki Gerharda Benniaka z Gdańska. Trzeci najmniejszy dzwon pozbawiony był napisu. Obecnie dzwonnica malużyńska ma dzwon, który konsekrowano w 1952 roku. Dawniej był on w kościele ewangelicko-augsburskim w pobliskiej Woli Młockiej. Kościół i dzwonnica zostały uznane za obiekty zabytkowe w 1934 roku. Kościół w Malużynie przykrywa dwuspadowy dach. Wcześniej, tak jak dzwonnica, pokryty był gontem. Ze względu na fakt, że jest to bardzo drogi materiał i wymagający nieustannej kosztownej konserwacji, zamieniono go na pokrycie blachą tytanowo-cynkową. Zabiegał o to ksiądz proboszcz Krzysztof Kozłowski. Na kalenicy nad nawą znajduje się neogotycka wieżyczka, w której umieszczona jest sygnaturka. W historii kościoła jest jeden interesujący epizod. Otóż wpisaną do rejestru zabytków świątynię planowano powiększyć. Uznano, że jest w niej zbyt mało miejsca. Rozpoczęto odpowiednie starania, uzyskano zgodę kurii płockiej, niestety nie zgodził się na to konserwator zabytków i projekt upadł. Opracowane były trzy alternatywy rozbudowy kościoła. Rozbudową kościoła mieli się zająć warszawscy architekci.

Malużyńska świątynia miała szczęście do księży proboszczów, którzy o nią dbali i w miarę potrzeb i możliwości odnawiali. Poza naprawami powojennych uszkodzeń i gruntownymi remontami ciągle dbano o jej upiększanie, odmalowywanie, złocenie różnych ornamentów w wyposażeniu kościoła. W latach 2000-2010 miała miejsce kapitalna renowacja kościoła. Dzięki staraniom proboszcza ks. Kozłowskiego Krzysztofa i ofiarności parafian kościół został odrestaurowany. Dawny blask odzyskało wnętrze świątyni. W zakrystii górale wykonali nowy sufit w dawnym stylu. Wszystkie trzy ołtarze, chrzcielnica i ambona odzyskały pierwotny wygląd. Renowacji poddano także: zabytkowe organy, feretrony procesyjne, krucyfiks i figurę Matki Bożej. Zewnętrzna elewacja kościoła i dzwonnicy została pomalowana i zakonserwowana drewnochronem. Na terenie przykościelnym posadzono drzewa i krzewy ozdobne.

Kościół Malużyński jest cennym zabytkiem architektury sakralnej na Mazowszu. Budowla przyciąga uwagę wielu gości i turystów przebywających w Malużynie na letnim wypoczynku. Wnętrze kościoła stwarza dobry klimat do modlitwy, natomiast zabytkowe elementy świątyni przypominają nam o naszej historii i dziedzictwie przodków. Warto odwiedzić tą położoną wśród lasów malowniczą wieś i poznać bogatą historię tego miejsca.

Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego średniowiecznego zabytku!!!

 

Źródła: K.Pełka „Sześćset lat parafii św. Wojciecha w Malużynie”, Kronika Parafialna, archiwum parafialne.